منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 414

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)
جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

آواز خر در چمن-آواز ناخوش و گوش‌خراش
خیر مقدم-خوش آمد

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

جلز و ولز-سوز و گداز

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)
تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن
حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

خاکروبه-زباله-آشغال

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

رده-حرف زشت یا نامربوط

تار و مار-متفرق-پراکنده

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

تناسب داشتن (چیزی) به کسی

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد
زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن
روی دوش کسی سوار شدن-بر کسی مسلط شدن
چشم گود شدن-لاغر شدن

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن
حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد
پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

آب از سر گذشتن-کار از چاره و تدبیر گذشتن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

تک و تا-جنب و جوش

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

خوردگی-ساییدگی-فرسودگی

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

حمام گرفتن-منظور دوش گرفتن است

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

تیر کردن کسی-کسی را تحریک کردن و به کاری واداشتن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی
چاله میدان-نگا. چاله خرکشی

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

زیر آبی-زیرآبکی

چراغ باران-چراغانی

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

دست من و دامن تو-دستم به دامنت

آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)
پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)

خاله بی بی-نوعی آش

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن
اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

پیاله فروشی-میخانه

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

افتادن توی پوست کسی(کسی را وسوسه کرد)

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

پا واکردن-به راه افتادن بچه

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن
پرت شدن-دور افتادن از مطلب

زهره ی کسی آب شدن-سخت ترسیدن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران

تک و تا-جنب و جوش
با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است
ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند
دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد
زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

خواب و خوراک-خورد و خواب

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

رفتن ِ سر کسی-از پرحرفی کسی خسته شدن-از صدای بلند کسی یا چیزی ناراحت شدن

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف
خر و پف-نگا. خرناس

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

از تیپ کسی بودن

چار-کوتاه شده ی عدد چهار-مترادف چشم

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد

حاجی فیروز سال نو را مژده می دهد-مردی که در روزهای آخر سال خود را سیاه کرده و با رقص و آواز مردم را به خنده و شادی واداشته و آمدن

جا افتاده-آدم متین و با تجربه
جیره بندی-سهم بندی

جان من و جان شما-سوگند به جان من و شما

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

تته پته-لکنت زبان

به حساب-مثلا-یعنی

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

به حساب-مثلا-یعنی

راحت کردن-کشتن

آستین از دهان برداشتن-خندیدن

جرات داشتن-دلیر بودن-جسارت داشتن

اُرُسی-کفش

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

زمین گذاشتن سر-مردن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن
اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)
بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

چُر-ادرار

حبه کردن-دانه دانه کردن

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

چار میخ-اذیت و آزار سخت

دستکاری-دست بردن در چیزی

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

زبیل-آشغال-زباله

بَزک-آرایش-چسان فسان
زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

بفرما زدن-تعارف کردن

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

تیپ یکدیگر زدن-با هم دعوا کردن

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

آدم ثانی(حضرت نوح)
چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند
دل پایین ریختن-ترسیدن-وحشت کردن
جا-رختخواب-بستر

حیوونی-نگا. حیوانکی

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم
بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل
پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن
چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

جمع و جور-منظم و مرتب

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)

درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن
چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

چشم و چار-چشم-دید-بینایی

پت پتی-موتور سیکلت

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

انگشت‌پیچ(نوعی گز رقیق)

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن
خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک
بید خورده-کهنه و فرسوده

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

خیرات کردن-چیزی را

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

آک‌بند(نو واستفاده‌نشده، هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده، دست اول)

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن
بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

جِر زن-کسی که در بازی یا کاری دبه در می آورد

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

زهرمار خان-ترش رو-اخمو

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

بد زبان- بد دهن

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز
از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)

تخته کردن-تعطیل کردن-بستن-از رونق و اعتبار انداختن

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق
خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

جگر-عزیز-عزیز دلم

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

رنگی-دارای رنگ-آلوده بودن به رنگ

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن

رو انداز-لحاف

پر پر کردن گل-کندن و پراکندن برگ های گل

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

دست فروشی-شغل دست فروش
حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

آفتاب‌نشین(بیکاره و تنبل)

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

پیش-برنده-آن که جلو است

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

به آخر خط رسیدن-به پایان کار

از دست کسی کشیدن(از کسی در زحمت و رنج بودن)

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

ابرو انداختن(ابرو آمدن)

آتشِ بسته-طلا

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

خشک و خالی-مختصر و ناچیز

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

آواز دادن(خواستن)

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

چرکوندی-لکه دار کثیف

زهره کردن-بسیار ترساندن
زبان ریزی کردن-زبان ریختن

پَخ خوردن-تیزی چیزی

پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

ترقه فرنگی-بچه ی شرور
بی نماز شدن-گرفتار عادت ماهانه شدن

آب به ‌زیر کسی آمدن-سراسیمه شدن
خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

در دست-آماده-حاضر

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

تپلی-گرد و چاق

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

راست رو-رو به رو-مقابل

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

توی گود نبودن-در متن موضوع نبودن-اطلاع دقیق نداشتن-در حاشیه بودن
پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن
توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن
خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

آتش‌بیار معرکه-فتنه‌انگیز میان دو دشمن

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن
داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند
زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

دوا درمان-مداوا-معالجه

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

بند بودن روی پای خود-به خود متکی بودن

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم
پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن
پاک-به کلی-یکسره
حالا حالاها-مدت دراز
چپ رو-تند رو
آدم چوبی-بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی
تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است
روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن