منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 14

آب و رنگ(طراوت و شادابی)
دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

 

دله دزدی-عمل دله دزد

بنا-قرار

جوغ-جوی آب

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

دیر کردن-تاخیر کردن

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

برچسب زدن-تهمت زدن

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

چته ؟-تو را چه می شود ؟

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

 

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

جاکش-پا انداز-دلال محبت

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

زهره ترک شدن-زهره آب شدن
دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

پالان خروس-کنایه از چیزی که وجود ندارد برای نشان دادن نداری مطلق
 

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

 

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

بند شدن در جایی-قرار یافتن-ساکن شدن-آرام گرفتن

خونین و مالین-زخمی-خونی شده

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

 

به کارخوردن-بدرد خوردن-کارآمد بودن
اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

 

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

 

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن
زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن
دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

زاچ-زائو

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

بر وفق-مطابق-موافق

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

 
روی چشم-اطاعت می شود !
بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است
پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

خط کش-وسیله ای برای زسم خط

دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

زار زدن-سخت گریه کردن

 

به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

آب به چشم آمدن-طمع کردن

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی
آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن
به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

چای خانه-محلی که وسایل چای را در آن جا می گذارند-قهوه خانه

اشک کسی دم مشکش بودن(سخت زود رنج بودن، زود به گریه افتادن)

آب چشم گرفتن-ترسانیدن-به گریه انداختن

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

 
بچگی کردن-بیخردانه

خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

از خشت افتادن-بدنیا آمدن
آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

چاک کردن-نگا. چاک دادن

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش
بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

خبرنگاری-کار خبرنگار

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن

خواب زده-خواب آلود-خواب گرفته
دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن

جَر-پیچ و خم راه

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

تخم شر-مردم آزار- شرور

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

چاچول-حقه باز-شارلاتان
بد دهن-کسی که پیوسته فحش و ناسزا می گوید

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

چیز دار-ثروتمند

دک شدن-جیم شدن-ناپدید شدن
جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

چرب دست-ماهر-زبر دست

 
چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

چاره ساز-خداوند

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است
زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

چک و چانه-کنایه از دهان

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب
ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان
از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

پرت و پلا-تار و مار-پراکنده-بی معنی-مزخرف

جگرک-نگا. جغور بغور

 
پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

جرنگی-نقد-یکجا-یک کاسه

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

از خشت افتادن-بدنیا آمدن

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

دست باف-بافته با دست

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

چاقالو-چاق-فربه

 

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است
دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن
پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن
زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

تشریف داشتن-حضور داشتن

پیاله زدن-می نوشیدن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن
چهار چشم-عینکی-بسیار مشتاق-منتظر-مراقب

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

به همین نزدیکی-به همین زودی-بزودی

خانه یکی-صمیمی و یکدل

آتشِ بسته-طلا

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها
آبکی-بی‌ارزش-از روی بی‌علاقگی

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

بپا-مواظب باش-متوجه باش

پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

چتوَل-یک چهارم
 

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

تیغ کش-چاقوکش حرفه ای-لات و جاهل

دست علی به همراه-علی یارت باد

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند
دل دادن و قلوه گرفتن-غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی
 

دراندشت-وسیع-بی سر و ته

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی
جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن
بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته
چُرت-خواب کوتاه

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

چوق-چوب-تومان

دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت

راحت کردن-کشتن
بَر و بیابان-دشت و صحرا

خود را جستن-جست و جو در لباس خود برای یافتن و کشتن حشرات موذی مانند شپش

خالو-دایی-کلمه برای خطاب در جنوب ایران

خستگی در کردن-استراحت کردن
رسیدگی کردن-سرکشی و وارسی کردن
زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

چای دبش-چای مرغوب که دهان را گس کند

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

چموش-سرکش-یکدنده

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

 
خوشبختانه-از حُسن اتفاق

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

ریشه داشتن-سابقه ی خوب داشتن-محکم بودن

خوش رو-زیبا-خندان

اروای ننه‌ات-ارواح بابات
دود گرفته-بوی دود گرفته-دودآلود-دود زده

پیمانی-استخدام غیر رسمی

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

بلا نسبت-دور از جانب شما

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

چل پله-آب انباری که دارای چهل پله است

خرکچی-چارپادار

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

 

رومیزی-منسوب به میز

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

پر و پاچه ی کسی را گرفتن-بر کسی خشم گرفتن-به کسی دشنام دادن

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

ابوطیاره-اتوموبیل کهنه و فرسوده

 
خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

 

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند
آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

 

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن
 

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

 

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز

دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی

دومندش-دوم از آن

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

حلال-زن یا شوهر
زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

ته ریش-ریش اندک

جفنگیات-سخنان یاوه

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)

 

 

دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

ار زبان کسی-از قول کسی
دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

ارزانی(بخشیدن، دادن)

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

 

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار
حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

چاق بودن غلیان-آماده بودن غلیان

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن
زیر سبیلی در کردن-زیر سبیل در کردن

 

به هم زدن-قطع رابطه کردن

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن

زبان در قفا-زبان پس قفا
حال و حوصله-نگا. حال و احوال

پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

 

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

رفتن و کشک خود را ساییدن-پی کار خود رفتن و فکری به حال خود کردن

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

پشه کوره-پشه ی ریز
 

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

 

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

دو دل-مردد-بی تصمیم

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن
خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

 

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

 

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

ذوق زده-بسیار خوش حال

 

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)
دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

خرده قرض-بدهی اندک

 

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن
خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

 
برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

آب و خاک(میهن، دیار)

از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

 
زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد
آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن
 

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن
چُس افاده-افاده ی بی جا

شماره ی نوشته : ٢- ۹ / ۷

 

پول خرد-پول سکه ای

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

 

 

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

دام پزشک-پزشک حیوانات
تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

باد به غبغب انداختن-تکبر کردن-خودخواهی نشان دادن